ئه‌براهام لینکۆڵن Abraham Lincoln

ئه‌براهام لینکۆڵن ، شانزەیەم سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەكانی ئەمریکا لە 12/2/1809 لە ناوچەی ھاردین لە ویلایەتی کینتاکی لە دایک بووە لە خێزانێکی ھەژار کە لە تەنھا ژورێکدا دەژیان ، دووەم منداڵی خێزانەکەی بوو ، لینکۆڵن نەیتوانیووە بە تەواوی بخوێنێ بەلام بە ھۆی لێھاتوی خۆی و ھەوڵ دانی بۆ خویندنەوەی کتێب و وە ھەمیشە ھەوڵی دەدا کتێبی نوێ بە دەست بێنێ تا بیان خوێنێتەوە بۆیە توانی شارەزاییەکەی زۆر پەیدا بکات و ببێتە کەسێکی خوێنەواری باش .لە ساڵی 1830 بەھۆی بڵاو بونەوەی نەخۆشی خێزانەکەی ناوچەکەیان جێ ھێشتو ڕۆشتنە ناوچەی ماکۆن لە ویلایەتی ئەلینۆی . پاشان ڕۆشتنە ناوچەیەکی تر لە ئەلینۆی بە ناوی کۆڵز . لینکۆڵن لە ساڵی 1831 بڕیاری دا دەست بکات بە گەڕان بۆ بنیات نانی ژیانێکی باش بۆ خۆی ، وە لە بەھاری ساڵی 1831 لە گوندی نیو سالم لە ناوچەی سانگامون لەلایەن کەسێکی خانەدانەوە بە ناوی دینتۆن ئۆفۆت ، لەوێ دەستی کرد بە فرۆشتنی کەلو پەل شوێن بە شوێن لە ڕێگەی بەلەمەوە . لە ساڵی 1832 لەگەڵ کەسێکدا بە شەریکی دوکانێکیان دانا بەڵام بینی کارەکە باش ناڕوا لەگەڵکەسەکەدا بۆیە بەشەکەی خۆی فرۆشتەوە بە کەسەکە .لە جەنگی بلاک ھۆکدا وەک سەرکردەیەکیی سەربازی کاری دەکرد .



بۆ یەکەم جار ساڵی 1832 دەستی کرد بە کاری سیاسی کاتێک بەشداری حەملەی ھەڵبژاردن کرد بۆ کۆمەڵەی گشتی لیۆن ، لینکۆڵن لەم ماوەیەدا ببوە کەسێکی ناسراو لە ڕێگەی وتارە کاریگەرەکانی کەسێکی زۆر لە دەوری کۆ دەبویەوە ، ھەروەھا باڵا بەرزی لینکۆڵن ھۆکارێکی باش بوو کە باڵای 193 سم دەبوو لە کاتی قسە کردنا زۆر بلیمەت بوو ، توانی پلەی ھەشتەم بە دەست بێنێ لە 13 پلە . پاشان دەستی کرد بە بە کار کردن لە فەرمانگەی پۆستەو گەیاندن دواتر وەک کار گوزار ، لینکۆڵن بڕیاری دا بێت پارێزەر . پاشان دەستی کرد بە خوێندنی یاساکانی پارێزەری لە ڕێگەی خوێندنی کتێبەکەی " ویلیام بلاکستۆن " دواتر توانی ببێتە پارێزەر لینکۆڵن وتی " خوێندم لە گەڵ ھیچ کەسدا " واتە تەنھا بۆ خۆی توانیویەتی ببێتە پارێزەر بەبێ ھیچ مامۆستا و کەسێک . لەساڵی 1834 دوبارە بەشدار حەملەی ھەڵبژاردنی کردەوە ئەم جارەش توانی سەرکەوتن بە دەست بێنێ لە ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی ویلایەتەکەدا .



لە ساڵی 1835 بۆ یەکەم جار کەوتە داوی خۆشەوەیستی کچێک بە ناوی بان ڕۆتڵیجد بەڵام لە ھەمان ساڵدا ئەم کچە بە ھۆی گرانەتاوە کۆچی دوای کرد .لە نێوان ساڵانی 1835 بۆ 1837 کاری دژی ڕەگەز پەرستی و دو بەرەکی نێوان ڕەش پێست و سپی پێست کرد . لە ساڵی 1836 چاوی بە ماری ئۆینز کەوت وە پێکەوە بڕیاری زەواجیان دا . ھەر لە ھەمان ساڵدا بوە ئەندامی سەندیکای پارێزەران . ڕۆشتە سبرینغفیڵد لەوێ لای ستیوارت ئامۆزای ماری تود زیاتر شارەزای پەیدا کرد لە کاری پارێزەریدا . ببوە پارێزەرێکی زۆر بە توانا ‌ . لە ساڵی 1837 بە ھۆی چەند ھۆکارێکەوە لەگەڵ ماری ئۆینز جیا بونەوە ، پاشان لە ساڵی 1839 لەگەڵ ماری تود ئاشنا بوو وە پەیوەندیەکەیان مایەوە تا ساڵی 1842 پێکەوە زەواجیان کرد .لە 1841 تا 1844 لە گەڵ ستیوارت پێکەوە کاریان دەکرد پاشان لەگەڵ ویلیام ھێرندون کاری دەکرد ، ویلیام وای دەبینی لینکۆڵن کەسێکی زیرەک و شارەزایە لە کارەکەیدا بۆیە زۆر گرنگی پێ دەدا . لینکۆڵن بۆ ماوەی چوار خولی لەسەر یەک ھەڵ دەبژێررایەوە بۆ ئەندامی ئەنجومەنی ویلایەتی ئەلینۆی .



لینکۆڵن لە ساڵی 1846 ھەڵبژێررا بۆ ئەندامی کۆنگریس بۆ ماوەی دوو ساڵ ئەندام بوو تێیدا ، لەو ماوەیەدا زۆر دژی جەنگی ئەمریکا و مەکسیک بوو ھەمیشە دژی سەرۆکی ئەو کاتەی ئەمریکا جەیمز بۆلک بوو وە دەی وت پیی تۆ بەھۆی ھۆکاری لاوازەوە ھەمیشە شەڕ ھەڵ دەگیرسێنێت پاش ئەوەی ئەمریکا توانی سەرکەوێت بەسەر مەکسیکدا و ناوچەیەکی فراوانی داگیر کرد وەک تەکساس و کالیفۆرنیا ، ئەبراھام لایەگری لە ناو خەڵکدا بە شێوەیکی بەرچاو دابەزی چونکە ئەم دژی جەنگەکە بووە بۆیە لە ساڵی 1848 لە ئەندامی کۆنگرێس دەستی کێشایەوەو دەستی کردەوە بە کاری پارێزەری لەو ماوەیەدا قەچیەیەکی زۆر ھاتە لای وە تەنھا پارێزەر بو لە 57 قەچیە توانی 31 دانەیان بباتەوە یەکێک لەوانە تاوانی کوشتن بوو بە شێوەیەکی زۆر سەر سوڕھێنەر توانی سەرکەوتو بێت تیایدا ئەویش کاتێک پارێزگاری لە ویلیام دۆف دەکرد بە تۆمەتی کوشتن وە لە کاتی شایەتی دانی شایەتەکە کە بینویەتی لە بەر ڕۆشنای مانگدا ویلیما کەسەکەی کوشتووە بۆیە لینکۆڵن بۆ ئەمە ڕۆژمێری جوتیارانی بە کار ھێنا و تێیدا دەری خست لەو شەوەدس مانگ لە گۆشەیەکی زۆر نزمدایە بۆیە ناتوانرێت دەموچاوی خەڵکی بەباشی ببینرێت بۆیە قەچیەکەی بردەوە و بێ تاوانی ویلیامی سەلماند .لە ساڵی 1854 دەستی کردەوە بە کاری سیاسی و ڕۆشتە ناو حیزبی گەلانەوە ،‌ گەرایەوە ئەم جارە تا دژایەتی یاسای کۆیلایەتی بکات تا مافی مرۆڤ بچەسپێنێت جیاوازی ڕەنگ و نەتەوە نەھێڵێت . لە 16/10/1854 دا لە وتارێکدا کە ناسراوە بە " وتاری بیوریا " لینکۆڵن دژایەتی خۆی بۆ کۆیلایەتی دەر بڕی بە لەھجەی کنتاکی و دەنگێکی بەرز وتارەکەی خوێندەوە کە تێیدا زۆر بە توندی دژی یاسای کانسا وەستایەوە ..ھتد . لینکۆڵن لەلایەن جمھوریەکانەوە ھەڵبژێردرا بۆ سەرۆکی ئەنجومەنی پیران لە ساڵی 1858 دا کە بە بەناوبانگترین ھەڵبژاردن دادەنرێت لە ئەمریکادا لینکۆڵن لە جمھوریەکان و دۆگلاس لە دیموکراتیەکان حەملەیەکی زۆر توند و بەھیزیان ئەنجامدا بۆ ھەڵبژاردن ھەر یەکەو لای خۆیەوە بەڵێنی خۆیان دەدا بە خەڵکی لەم ھەڵبژاردنەدا دیموکراتیەکان توانیان ژمارەیەکی زۆر کورسی ئەنجومەن بە دەست بینن و توانیان دۆگلاس بکەنە سەرۆکی ئەنجومەن .لینکۆڵن لە ساڵی 1859 دا ڕۆژنامەی ئەلینۆی ستەیتس ئەنزیگری ئەڵمانی کڕی و ئەمەش یارمەتی دەرێکی باش بو تا لە ھەڵبژاردنی داھاتو ئەڵمانیەکان دەنگ بدەن بە جمھوریەکان .ھەلبژاردن بۆ سەرۆکایەتی لە ساڵی 1860 دا لینکۆڵن بویە کاندیدی جمھوریەکان لەم ھەڵبژاردنەشدا گڕو تینێکی زۆر ھەبو وە توانی سەرکەوتن بە دەست بێنێ وببێتە یەکەم سەرۆک لە بەرەی جمھوریەکان کە تا ئێستاش ئەو حیزبە بە حیزببی لینکۆڵن ناسراوە . بەھۆی سەرکەوتنی جمھوریەکان ویلایەت کارۆلینای باشور جیابویەوە لە حکومەتی ئەمریکا و سەربەخۆی خۆی راگەیاند پاشان ویلایەتەکانی فلۆریدا و میسیسبی و ئالاباماو جۆرجیا ولویزیانا و تەکساس ، شەش لەم ویلایەتانە دەستوری تایبەت بە خۆیان ڕاگەیاندو دەوڵتەکەیان ناو نا ویلەتەکانی کۆنفیدرالی ئەمریکا و ھەشت ویلایەتەکەی تر لەگەڵ دەوڵەتی ئەمریکا مانەوە .ھۆکاری جیا بونەوەی ویلایەتەکان ئەوە بوو لینکۆڵن بە نیازی ھەڵ وەشاندنەوەی یاسای کۆیلایەتی بوو وە دەیویست ھەمو کەس بە ئازادی بژی و مافی ژیان بۆ ھەمو کەس بو بەڵام ئەم ویلایەتان ڕێژەیەکی زۆر کۆیلەی تێیدا بو بۆیە دەسەڵات دارەکانیان ڕازی نەبون بەو بڕیارە و دژی لینکۆڵن وەستانەوە , بەڵام لینکۆڵن لە کاری خۆی بەردەوام بوو .



پاش بیرکردنەوە لێکۆڵینەوە لینکۆڵن بڕیاری جەنگی دا بۆ یەک خستنەوەی وڵات ، لە سەرەتادا توانیان قەڵای سمتەر بگرن ، پاشان لینکۆڵن داوای کرد لە ویلایەتەکانی خۆی چەند سەربازیان ھەیە بینێرن تا بتوانن ویلایەتە جیابووەکان بگرنەوە لە و ماوەیەدا ویلایەتەکانی واشنتۆن و کارۆلینای باکور و ئرکینسۆو تینیسی جیا بونەوە لە حکومەتەکەی لینکۆڵن و چونە لای کۆنفیدراڵەکان . ئەمریکا بویە ئەمریکای باشور و باکور .لینکۆڵن جەنەرال ماکلینینی کردە سەرکردەی گشتی سوپا و وای ھەست دەکرد بە خێرای کۆتای بە جەنگ بێت و ویلایەتەکان بگرێتەوە بەڵام جەنگەکە ماوەیەکی زۆری خایاندوو خەڵکێکی زۆر کوژران وە باشوریەکان زۆر بە توندی بەرگریان لە ناوچەکانیان دەکرد لینکۆڵن زۆر بێزار بوو لە ئەدای جەنەراڵ ماکلینی وە لە نامەیکیشیدا بۆ جەنەراڵ وتی " ئەگەر جەنەراڵ پێویستی بە سوپاکەی نیە بە ئیجارە بابیدا بە من " مەبەستی لەوە بووە سەربازێکی زۆری داوە بە کوشت لە جەنگەدا .لە ساڵی 1862 دا لینکۆڵن جەنەراڵ ماکلینینی لابردو جەنەراڵ یولیسس گرانتی خستە جێی ، لە ماوەی جەنگەکاندا لینکۆلن بەرەی جەنگی بەسەر دەکردەوەو ھەمیشە بە وتارە بەھێزەکانی ورەی سەربازانی بەرز دەکردەوە . لە ساڵی 1863 دا لینکۆڵن یاسای ئازادی دەرکرد بۆ کۆیلەکان و کۆیلایەتی قەدەغە کرد لە ویلایەتە یاخیبوەکان ، مەبەستی ئەوە بو لە ویلایەتە یاخیبوەکان کۆیلەکان دژی خاوەنەکانیان ھەستن بەمەش باشوریەکان توسی گرفت ئەبون و لە ناوخۆدا توشی تێک چون ئەبون ، ئەمەس یارمەتی دەر بو بۆ لینکۆڵن کە چەندەھا خۆپیشاندان بەرپا بوو وە لینکۆڵنیش لە پێشڕەوی بۆ ئەو ناوچەیە بەردەوام بوو ، ھەدێ ڕۆژنامەو گۆڤار دەستیان کردبو بە دژایەتی کارەکانی لینکۆڵن بۆیە ھەمویانی داخست و چەندین کەسیشی گرت کە دژی بون .لە ساڵی 1864 دا دوبارە ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی نزیک بوبویەوە وە دیموکراتیەکان جەنەرال ماکلینینیان ھەڵ بژاردو و لای جموھوریش ھەر لینکۆڵن بو لەو ماوەیەدا ھێزەکانی ئەمریکای باکور توانیان پێشڕەویەکی زۆر بکەن و توانیان بچنە ناو جەرگەی ئەمریکای باشور ئەویش ئەتڵانتا بوو پاش ئەمە تەفرەقە کەوتە نێوان جمھوریەکان لە ھەڵبژاردنەکاندا لینکۆڵن توانی سەرکەتنێکی گەورە بە دەست بێنێ .پاش چەند مانگێک لە ھەڵبژاردن جەنەراڵ ڕۆبەرت لی سەرکردەی بەرەی باشور خۆی تەسلیم کرد و لینکۆڵن توانی سەرکەوتن بە دەست بێنێ لە جەنگەکەدا بەڵام پاش کوژرانی زیاد لە 600000 کەس بریندار بونی دەیان ھەزاری تر لە ھەردولا .



ئەبراھام لینکۆڵن توانی سەرکەوێت و ئازادی بگەڕێنێتەوە بۆ خەڵکی بە ھەمو ڕەنگ و زمانیان ، کۆیلایەتی نەھێشت . خەڵکی یەک خست دژی ھەر لایەن و گروپیک دەوەستا کە دەیویست خەڵکی بکاتە کۆیلە ، بۆیە دوژمنێکی زۆری ھەبو لە ناو ئەمریکادا وەک گروپە نھێنیەکان کە دەیان ویست بە ئارەزوی خۆیان خەڵکی بچەوسێننەوە بیان کوژن . لەدوای خۆ بەدەستەوە دانەکە کۆنفیدرالیەکان و چەند گروپێکی نھێنی زۆر ڕق لە دڵ بون نەخشەی کوشتنی سەرۆکیان دانابو پاش ئەوەی زانیان سەرۆک و خێزانەکەی لە 14/4 بەشداری بینینی شانۆییەک دەکەن لە ھۆڵی فۆرد پلانیان دانا بۆ کوشتنی لە کاتی شانۆییەکەدا ، لە کاتێکدا پاسەوانە تایبەتەکانی لەگەڵدا نەبوو یەکێک لە پشتەوە فیشەکێک دەنێت بە سەری لینکۆڵنەوە لە کاتژمێر 10:13 ی شەودا دکتۆرە تایبەتەکەشی لە ھەمان شانۆییە بۆیە خێرا خۆی دەگەیەنێت لای بەڵام لینکۆڵن ناتوانێت قسە بکات تەنھا ھەناسە دەدات پاش ئەوەی بۆ ماوەی 9 کاتژمێر بێ ھۆش دەبێت لە کاتژمێر 7:22 خولەکی بەیانی 15/4/1865 دا گیانی لە دەست دەدات ، دوای 10 ڕۆژ کەسی تاوان بار دۆزرایەوە و بەبێ لێکۆڵینەوە کوژراو بۆیە نەزانرا کێ لە پشت ئەم کوشتنەیە . به‌ڵام له‌ ڕاستیدا رێكخراوی ماسۆنیه‌كان و یه‌هودیه‌كان له‌ پشتی ئه‌م كرده‌وه‌ تیرۆرستیه‌ بوون ....پاش گەڕاندنی جەستەکەی ‌ بە چەند ویلایەت و دەیان شاردا لە سەر شەمەندەفەرێک وە پێشوازی سەدان ھەزار خەڵک لە ویلایەتی ئەلینۆی نێژرا . لينكؤلأن تا ئێستاش خۆشەویستی لای زۆربەی خەڵکی ئەمریکا ماوە و بە تەنھا سەرۆکی دەزانن .



ئه‌براهام لینكۆڵن پێش تیرۆر كردنی خه‌ونی به‌ مردنی خۆیه‌وه‌ دی بوو  !! پێش 15 ی مانگی 4 ی ساڵی 1865 واتا پێش کوشتنی سەرۆک لینکۆڵن بە سێ ڕۆژ ، سەرۆکی ئەمریکا لینکۆڵن باسی خەونێکی خۆی کرد و وتی : " پێش دە ڕۆژ چاوەڕێ گەیشتنی چەن بروسکەیەکی گرینگم ئەکرد بۆیە درەنگ چووم بۆ جێگاکەم تا بخەوم ، کاتێک سەرم خستە سەر سەرینەکەم کەوتمە خەوێکی قوڵەوە چونکە ماندوبووم . بینم لە خەونەکەمدا خەوتبووم و پاشان دەست بەجێ ھەستام بینیم شوێنەکە زۆر خامۆشە ، بەڵام زۆری نەخایاند ئەو خامۆشیە و دەنگی ھاوار و ناڵە ئەھات وەک بڵێی ھەنێک لە خەڵکی ئەگریان ، جێگاکەم جێھێڵا و بە خێرای چوومە خوارەوە تا بزانم لەکوێوە دێ ئەم دەنگە . دەنگی ناڵە و گریان دەگەیشتە کەشکەلانی فەلەک وە منیش ژوور بە ژوور دەگەڕام تا بزانم کێ دەگری بەڵام کەسم نەدۆزیەوە ، شوێنەکە بۆ من زۆر نامۆبوو ، نیگەران بووم وە ماوەیەکی پێچوو تا زانیتم لە کۆشکی سپیم . ئەبێ ئەمە واتای چی بێت ؟؟ ھەموو شوێنێک ئەگەڕام بەدوای خاوەنی ئەو دەنگە تاوەکو گەیشتم بە ژوری ڕۆژھەڵات ، تابوتێکم بینی کە لاشەیەکی پێچراوی داپۆشراو بە کفنی مردوی تێدایە ، لە دەوری تابوتەکەش کۆمەڵێ سەربازی لێبوو وە کۆمەڵێ خەڵکیشی لێبوو بە غەمباریەوە چاویان بڕیوەتە تەرمەکە وە ھەنێ تریش ئەگریا وە تەرمەکەش ڕوخساری داپۆشرابوو. لە یەکێک لە سەر بازەکانم پرسی "" کێ مردوە لە کۆشکی سپی ؟ ""، سەربازە کە وتی "" سەرۆک ، تیرۆر کراوە "" ، دوای ئەوە ناڵە و گریانێکی زۆر بەرزەوە بوو منیش ھەستام لەخەو ، لینکۆڵن وتی پێشتر خەونی لەوە خراپترم بینیوە بەڵام ئەمجارە زۆر دڵتەنگی کردم .

ناوداران 4:18 ص