گەرمبوونی جیھان - Global Warming

گەرمبوونی جیھان یان پەنگخواردنەوەی گەرمی دیاردەی بەرز بوونەوەی پلەی گەرمی زەویە، بەھۆی زۆربوونی ئەو گازانەی کە لە ئەنجامی چالاکی پیشەسازی بە شێوەیەکی ناڕێکەوە پەیدا دەبێت لە %90ی پەنگخواردنەوەی بەھۆی کارگە و پیشەسازیە دەستکردەکانی مرۆڤەوەیە، لە %11 گازی دوانەئۆکسیدی کاربۆن CO2 زیادی کردووە تەنھا لە ساڵی 1950ەوە تا ئێستا. لە ساڵی 2011 زۆرترین CO2 خراوەتە نێو ھەوا بە ڕێژەی 1000 گەن لە چرکەیەک ئەمە ڕێژەیەکی مەترسیدارە، بەکارھێنانی بەرھەمە پیشەسازیەکانی دەستکردنی مرۆڤ کە باوترینیان ئۆتۆمبێلە و کاریگەری تەواوی لەسەر ئەم دیاردە ھەیە بە شێوەیەک بڕینی 6 کیلۆمەتر بە ئۆتۆمبێل نزیکەی 1 کیلۆگرام CO2 بۆ ھەوا زیاد ئەکات، بەمەش پلەی گەرمی لە دواین ساڵەکان بە شێوەیەک بەرزبۆتەوە کە گەرمترین دە ساڵ بە مەزندەی زانایان ساڵی 2000-2009 تا نزیک  2010 یه‌.

کاریگەریەکانی:

1-  تواندنەوەی بەفری بەستەڵەکی ھەردوو جەمسەری باکور و باشووری گۆی زەوی ئەمەش لە ئەنجامدا دەبێتە ھۆی لافاو و زۆربوونی ئاوی دەریا و زەریاکان و نقوم بوونی شارەکانی سەر کەنارەکان.
2-  گۆڕانی کەش و ھەوای سروشتی لە جیھان واتا ئەو ناوچانەی بە جۆرە کەش و ھەوایەکی مامناوەندی یان گەرم یان سارد و باراناوی ناسراون لە ھەر وەرزێک لە وەرزەکانی ساڵ، ئاوھەواکەیان دەگۆڕێت و تێکدەچێت.
3-  بە بیابانبوونی ڕووبەرێکی گەورەی زەوی، چونکە کشتوکاڵ لە پلەی گەرمی بەرز ناکرێت بە تایبەتی ئەو کشتوکاڵانەی پشت بە ئاوی ژێر زەوی ژێر زەوی دەبەستن و ئاوەکەش زۆر گەرم بووە.
4-  سوتانی دارستانەکان کە ئەمەش دەبێتە ھۆی مایەی ئازاردانی ئاژەڵەکان کە تیایدا دەژین.
5-  بڵاوبونەوەی نەخۆشیە کوشندەکان کەوا لە ڕێگەی مێرووە زیانبەخشەکان دەگوازرێنەوە و لە ھەوای گەرم و شێداردا زیاد دەکەن.
6-  بڵاوبونەوەی برسیەتی لە جیھاندا.




ھۆکارەکانی:
1-  چالاکیەکانی مرۆڤ وەک دەرھێنانی نەوت، دوکەڵی ئۆتۆمبێل و کارگەکان.
2-  زیادەڕۆیی کردن لە سوتاندنی خەڵوزو پوش و پەڵاش و نەوت، ئەمەش بۆتە ھۆی زیادبوونی گازی دوانەئۆکسیدی کاربۆن لە ھەوادا.
3-  زۆربوونی ئەو پیشەسازیانەی کە ھەندێک گازی ژەھراویی و زیانبەخش دروست دەکەن و لە ئاسمانی گۆی زەوی کۆ دەبنەوە وپلە گەرمیەکەی زیاد دەکەن.
4-  کەمی دارستان و درەختەکان، کەوا گازی دوانەئۆکسیدی کاربۆن ھەڵدەمژن.
5-  بوونی بەفر لە ھەردوو جەمسەرەکانی زەوی و لەسەر لوتکەی چیاکان.
6-  بوونی شێداری لە خاکدا.
7-  ئاوی ڕووبار و دەریا و زەریاکان کەوا زۆربەی ھەرە زۆری ئەو گەرمییەی خۆر کە بەر زەوی دەکەوێت ھەڵدەمژن.
8-  با و ڕەشەبا کەوا گەرمی پەرت و بڵاو دەکەن و لە شوێنێکەوە دەیگوازنەوە بۆ شوێنێکی تر.
9-  ئەم دیاردەیەی پەنگخواردنەوەی گەرمی تا ئەم ساتەش بەردەوامە بەھەمان شێوە توانەوەی بەفری جەمسەرەکان و سەر لوتکەی چیاکان،ئەمەش لە ئەنجامی چالاکییە پیشەسازیە ناڕێک و بێ چاودێرەکانی مرۆڤەوەیە.



زانا فیزیاییەکانیش قسەی خۆیان ھەیە:

پرۆفیسۆری فیزیا ستیڤن ھۆکینگ بە ناڕاستەوخۆیی مەترسی ئەم دیاردەیەی بۆ جیھان دەرخست، لەم ماوەیەی پێشتر لە ھۆڵی ئۆپێرای سیدنی لە ئوستورالیا بەھۆی تەکنەلۆجیای ھۆلۆگرافیک ستیڤن ھۆکینگ بە ئامادەبووانی ڕاگەیاند کە مرۆڤ پێویستە شوێنێکی تر لە گەردوون بدۆزێتەوە چونکە مرۆڤایەتی تا ھەزار ساڵی تر ڕووبەڕوی لەناوچوون ئەبێتەوە،ھەرچەندە مەبەستی ھۆکینگ لە خودی دیاردەکە نەبوو ھۆکینگ زیاتر لێکۆڵینەوەکانی سەبارەت بە گەردوونە ئەشێ مەبەستی لە مەترسیەکانی دەرەوەی زەوی بێ کە ڕووبەڕومان ئەبنەوە واتا دیاردەکانی پەیوەست بە گەردوون، بەڵام مەبەستی سەرەکی لەو دیاردە و پێشھاتانەن کە پێشبینی دەکرێ مرۆڤایەتی لەناوببەن.

جیهان 12:50 م