ویلیام جەیمس سیدس - William James Sidis

لە ساڵەکانی کۆتای سەدەی نۆزدەدا و لە ساڵی 1887 ، بەلەمەکانی کۆچبەرانی یەھودی ئۆکرانی گەیشتنە بەندەری نیويۆرک لە کاتی ھەڵھاتنیان لە ترسی توندوتیژی ئاینی و سیاسی لە نیشتیمانەکەیان . بۆریس و سارا سیدسیش دوو کەس بون لەوانەی ھەڵھاتبون ، ئەوان بە خێرای ناوبانگیان پەیدا کرد لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا وەک کەسایەتیەکی باش . بۆریس وەک پێشنگێک لە خوێندنی زانستی دەرونیدا و سارای خێزانیشی یەکێک بوو لەو ئافرەتە کەمانەی لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکادا بۆ پزیشکی دەیخوێند . بۆریس بووە پزشکی دەرونی و فەیلەسوف لە بواری فێرکردندا ، دواتر لە ھەمان زانکۆ " ھارڤارد " کە وانەی دەخوێند بووە وانەبێژ . پاشان پەیمانگای " New York State Psychiatric Institute " ی دامەزراند ، بۆریس چەندین کتێب و نوسراو لێکۆڵینەوەی لە پاش خۆی بە جێ ھێشتووە ، بۆریس لێھاتوو بوو لە بواری دەرونزانی و خەواندنی موگناتیسی ھەڵچوی قەرەباڵغی ، ھەروەھا پشتی بە ھەندێ چارەسەری نامۆ دەبەست وەک چارەسەری حەسانەوە . سارا توانی لە ساڵی 1897 بڕوانامەی پزیشکی بە دەست بھێنێت.

لە بەرواری 1/4/1898  دا بۆریس روبەڕوی ھەلێکی زێڕین و گونجاو بوویەوە بۆ جێ بەجێ کردنی ڕەفتارە نامۆو سەرسوڕھێنەرەکانی لە بواری دەرونزانیدا لە جیھانی ڕاستیدا . لەو ڕۆژەدا ھاوسەرەکەی بۆریس " سارا " منداڵێکی کوڕی ھێنایە دنیاوە بە ناوی " ویلیام جەیمس سیدس " ، لە ژیر دەستی ئەم دایک و باوکە بلیمەتەدا ویلیام جەیمس سیدس پەرەی سەند بۆ کەسێکی لێھاتوو لەگەڵ بەھرەیەکی سەرسوڕھێنەر . بۆریس و سارای ھاوسەری دەستیان کرد بە پەروەردە کردنی منداڵەکەیان لە مانگەکانی سەرەتای ژیانی منداڵەکەیان ، مێسکی ویلیامی منداڵ بە شێوەیەکی نا ئاسای سەرسوڕھێنەر زانیارییەکانی وەر دەگرت و ھەڵی دەمژین . بۆریس دەستی کرد بە فێرکردنی پیتەکان بە شیوەی ڕیزبەندی بە پارچە بلۆکی تەختە ، ئەویش بە بەکار ھێنانی شێوازی تەکنیکی چون خەواندنی موگناتیسی بۆ بڕوا پێھێنانی منداڵەکە بۆ دەربڕینی وشەکان . لە تەمەنی شەش مانگی ویلیام دەیتوانی وشەی " درگا - door " دەرببڕێت ، پاش مانگێک زمانەوانی فروانتر دووھێندە بوو تا ئەوەی دەیتوانی وشەی " مانگ " دەربڕێت . لە تەمەنی ھەشت مانگی باوکی زۆر شانازی پێوە دەکرد بەوەی کە دەیتوانی لە کاتی نان خواردندا ولیام خۆی نان بخوات بە کەوچکەکەی ، لە کاتێکدا ڕێژەیەکی زۆر کەمی منداڵ لە تەمەنی یەک ساڵیشدا ئەو کارە دەکەن ، توانای ناسینەوەو دوبارە کردنەوەی نامەکانی او یاری " بۆریس "ی ھەبوو . سیدس بڕوای وابوو چالاکی زانینخوازی کەمێ قورسە و دەبێت چاودێری و ڕاھێنانی پی بدرێت . بۆیە سارا وازی لە پیشەکەی خۆی ھێنا بۆ چاودێری پەرەپێدانی تواناکانی ولیامی کوڕیان . تینویەتی ولیام بۆ زانین بە زایە نەڕۆشت ، لە یەکەم ساڵیادی لە دایک بونیدا لە کاتیکدا منداڵانی تر لەو تەمەنەدا ھێشتا خەريکی گڕوگاڵن ئەوا ولیام ھەوڵی حونجە کردن و ئیملا کردنی نوسین بوو . لە تەمەنی یەک ساڵ و نیودا ولیام دەیتوانی ڕۆژنامەی ڕۆژانە بخوێنیتەوە .



لە یادی پێنج ساڵەی لە دایک بونیدا بەھۆی ئەو توانا لێوەشاوەییەوەی کە ھەیبوو ولیام بووە ھەواڵی ناو ڕۆژنامەکان و سەرنجی ڕۆژنامەوانەکانی ڕاکێشابوو بۆ لای خۆی . ھەروەھا توانی خۆی فێری ئامێری چاپ بکات و نامە بنوسێت . مەرجی کرد لەسەر خۆی کە فێری زمانەکانی ( لاتینی و یۆنانی و ڕوسی و فەرەنسی و ئەڵمانی و عیبری ) . ئارەزو حەزی بۆ فێربون بەجۆرێک بوو کۆتای نەبوو ، ھەروەھا دەیتوانی بە ئاسانی لە کتێبە گران و ناڕەحەتەکان بگات وەک ( کارەکانی ھۆمیرۆس و توێکاری گرای ) . لە تەمەنی شەش ساڵی ڕۆشتە قوتابخانەی ڕێزمانەوە بەڵام پاش تەنھا نیو ساڵ خوێندن توانی لە لە بەرنامەی خوێندن پێش بکەوێت و لە قوتابخانەی ئامادەی وەربگیرێت . دەستکەوتە سەرسوڕھێنەرەکانی وای کردبوو بە خێرای و چەدین جار ناو وێنەی بکەوێتە سەر یەکەم لاپەڕەی ڕۆژنامەی نیۆرک تایمز . ساراو بۆریس زۆر دڵخۆش و سەربەرز بون بە لێھاتووی کوڕەکەیان ، کاتێک بینیان گەشەی کوڕەکەیان زۆر زوتر بوو لە چاو کاتی پێگەیشتنی سروشتی مرۆڤ و بینیان کە توانیویان چەند بیردۆزی نامۆی خۆیان بسەلمینن و بەڵگەشیان ولیامی کوڕیان بوو . بەڵام لێرەدا پرسیارێک بووە جێی مشتومڕی ھەندێ خەڵک ئایا ئەم زیرەکیەی ولیام سروشتی مێشکی خۆی بوو یان ھەوڵ یان پەرە دراوە بە مێشکی و بە زۆر ھەوڵ دەدرێ بۆ فێرکردنی ، بەڵام مێشکی ولیام خۆی سروشتی مەیلی ھەبوو ڕاھاتووە بۆ وەرگرتنی زانیاری.

لە تەمەنی 9 ساڵی ویلیام ھەوڵیدا بۆ وەرگرتی لە زانکۆی ھارڤارد ھەرچەند تاقیکردنەوەی وەرگرتن نە دەبووە ئاستەنگ لە بەردەم ئەم بلیمەتە ، بەڵام بەھۆی ئەوەی بە منداڵ دادەنرا و تەمەنەکەی نە دەگونجا بۆ ناو کۆلێژ لە سەرەتادا وەر نەگیرا . ولیام لە کاتی چاوەڕوانی بۆ وەرگرتنی لە زانکۆی ھارڤارد لە پەیمانگای " تافتس " بۆ ڕاست کردنەوەی ھەڵەکانی کتێبی بیرکاری سەرقاڵ بوو بە ڕاست کردنەوەی ھەڵە بوو لە بیردۆز و نوسراوەکانی ئەنیشتاین بوو لە ئەگەری ھەبونی لە کاتی وەرگێڕانی زمانەکاندا . وە لەو ماوەدا بۆی دەرکەوت کە دەتوانێت ژمارکاری بۆ ڕۆژی ھەر ھەفتەیەک بکات لە ھەر بەروارێک ی داھاتوو یان رابردوو کە لێی بپرسن ، لەو ماوەدا چوار کتێبی نوسی . کاتێک ئەم منداڵە موعجیزە تەمەنی گەیشتە 11 ساڵ لە ساڵی 1909 زانکۆکە نەرمی نواند و ولیامی وەک خوێندکارێک وەرگرت . لە ئیوارەیەکی ساردی مانگی یەکی ساڵی  1910 نزیکەی 100 مامۆستای زانکۆ و خوێندکاری پێشکەوتو کۆبونەوە لە ھۆڵی پێشکەش کردنی وتار لە زانکۆی ھارڤارد ، بۆ چاودێری کردن و تاقیکردنەوەی پێشکەش کردنی یەکەم وتاردانی ویلیامی تەمەن 11 ساڵ ، بە دەنگێکی ھێمن و شەرمانانە قسەی دەکرد و ھەندێ جاریش قوڕگی دەگیرا ، وتارەکەی بووە جێی سەرسوڕمانی ھەندێ لە ئامادە بوان و پێشەکیەکی نایابی خوێندەوە . پاش پێشکەش کردنەکەی ولیام ، " دانیال کۆمستۆک " مامۆستای پەیمانگای ماساچوسیتس ، پێشبینی ئەوەی کرد بۆ ڕۆژنامە نوسەکان کە ولیام پێش ھەمو شتێک دەبێتە زانایەکی بیرکاری لەسەدەی بیستدا . چیرۆکی ولیامی پاڵەوان بوویە مانشێتی ڕۆژنامەکان .




ویلیام لە تەمەنی 16 ساڵی توانی کۆتای بھێنێت بە زانکۆ ، پاش تەواو بونی خوێندنی کۆبونەوەیەکی گەورەی جەماوەری و ڕۆژنامە نوسان ئەنجامدرابوو لە ڕۆژی دەرچون و تەخەروجەکەی . ولیام لەو کۆبونەوەدا وتی بە ڕۆژنامە نوسەکان دەیەوێت ژیانێکی نمونەی بژیەت ، وە تەنھا ڕێگا بۆ ئەوەی بە ژیانێکی نمونەی بژی ئەوەیە کە لە ژیانێکی تەنھاییدا بژیەت و دور بێت لە جەنجاڵی و قەرەباڵخی وە وتی کە من حەزم لە قەرەباڵخی و کۆبونەوەی زۆر نیە ، وە وتی کە سیاسەتی ژیانی خۆی بە تەواوی داڕشتووە ھەتا مردن ( بە ھەموو شیوەیەک کاری جنسی و ژن ھێنانی ڕەت کردەوە وە ھونەر و مۆسیقا و ھەر شتێکی تر کە ببێتە ھۆی فەرامۆشکردنی بەدواداچون و ھەوڵدانی بۆ بە دەست ھێنانی زانست و زانینێکی پوخت ) . بەڵام دەوترێت عاشقی کچێکی ئیرلەندی بووە بە ناوی " مارسا فۆلێی " بەڵام بەھۆی ئەو لێدوانانەی کە ویلیام دابونی نیوانیان خۆش نەبووە وە لە کۆتایشدا بە یەک نەگەشتن .

ولیام بۆ ماوەیەکی کورت لە زانکۆی " ڕایس " لە ھیوستن وانەی بیرکاری دەوتەوە ، بەڵام دەستی لە کار کێشایەوە کاتێک دەرکەوت کە تەمەن و ناوبانگی داڕوخانێکن دەربازبون لێی نیە ، پاشان گەڕایەوە زانکۆی ھارڤارد بۆ بە دەست ھێنانی بڕوانامە لە یاسادا ، وە لێرەش وازی ھێنا کە بۆی دەرکەوت خوێندنی یاسا بۆی گونجاو نیە . لە ساڵی  1919دا ولیام توشی گرتن لێپێچینەوەی بوو بەھۆی بەشداری کردنی لە جەژنی کرێکارانی سۆسیالیست لە بۆستن کە دواتر بەرەو ئاژاوە ڕۆیشت و لە کاتی ھەڵمەتی ڕەش بگیریدا دەستگیر کرا بەوەی یەکیک بووە لە سەردەستەکان کە مەیلی بۆ شیۆعیەت بووە ، گرتنی ولیام ھەواڵێکی دیار و گەورەی ناو ڕۆژنامەکان بوو چونکە ولیام توانیبوی لە تەمەنێکی کەمدا و بە خێرای ببێتە ئەستێرەیەکی گەورەی ناو خەڵکی . لە کاتی دادگایکردنەکەدا ولیام وتی کە ئەو بەرھەڵستکارێکی ویژدانی بووە دژی پرۆژەی جەنگی جیھانی یەکەم کە شتێکی سۆسیالیستی و ڕۆحی بووە وە وتی کە ئەو بڕوای بە خودا نیە و سەرسامە بە حوکمی سۆشیالیست ، ویلیام سزای 18 مانگی بەسەردا سەپێنرا بەلام لە بەختی ئەو بەھۆی ناوبانگ و داواکاری باوکی لە یەکێک لە بەرپرسەکان بەوەی ویلیام لە دەرەوەی زیندان بێت ، بڕیاردرا بەوە ھێشتنەوەی و دەست بەسەر کردنی لە نیوھامبشیر وە لەوێ ماوەی زیندانەکەی تەواو کرد ، لەو ماوەیەدا باوکی ھەوڵی دەدا چارەی ئەو کردەوانەی بکات و بیرو بۆچونی بگۆڕێت . پاش تەواو بونی ماوەی دەست بەسەرییەکەی لە ساڵی  1921 گەڕایەوە کەناراوەکانی ڕۆژھەڵات ھەوڵی دەدا خۆی دور بخاتەوە لە ڕۆژنامەکان و باوکی و بەھرەکانی . ھەموو ئەم شتانە وەک نا ئومێدی و بەڵایەک وابون بۆی ، ویلیام حەزی دەکرد بە تەنھا بژیەت و دور بێت لە ھەموو شتێک تەنانەت خۆی دور دەخستەوە لە باوکی ، ویلیام لەم ماوەیەدا چەندین شار گەڕا بۆ دروست کردنی ژیانێکی خۆش و ھێور بۆ خۆی چەندەھا کاری گۆڕی وەک " کارمەندی نوسین ، دەفتەرگر ..ھتد " ، کاتێک ناسنامەکەی ئاشکرا دەبوو لە لای خاوەن کارەکە ئەوا ئەو شووێنەی بە جێ دەھێڵا و دەچووە شوێنێکی تر بۆ کارکردن ، جارێکیان وتبوی " ھەموو ئەو شتەی من ئەمەوێ ئەوەیە وەک مەکینەیەکی کۆکەرەوە کار بکەم ، بەڵام ئەوان ناھێڵین خۆم بە تەنھا بم و وازم لی ناھێنن !." ویلیام لە ڕوی باری دارایی و ژیانیەوە زۆر لاواز بوبو ھەروەھا ئاستی زیرەکیەکەشی دابەزیبوو ! بەڵام خەڵکی ھێشتا بە عەبقەری ناویان دەبرد و ناوبانگەکەی لە دەست نەدابوو !. لە ساڵی 1937 گۆڤاری " نیۆرکەر " ڕاپۆرتیکی بە ناونیشانی " درۆی نیسان " بڵاو کردەوە کە تێیدا زۆر بە خراپی باسی لە ئاستی ویلیام دەکرد و باسی لە دابەزینی ئاستی دەکرد دواتر ویلیام داوایەکی دژی ئەو گۆڤارە بەرز کردەوە بە تۆمەتی ناوزڕاندن ، پاش حەوت ساڵ ھێنان و بردن توانی سەرکەوتو بێت لە دادگا لە بەرانبەر گۆڤارەکە ، بەڵام پاش ئەوەی بووە ھۆی تێکچون لە ناوبردن وزیان بۆ ویلیام .




ویلیام لە ژیانیدا زۆر توشی نەھامتی ھات ، لە کۆتایدا نەیتوانی جێگایەکی باش و ھێور بدۆزێتەوە بۆ خۆی و تێیدا بژیەت . لە ڕۆژێکی ھاوینداو لە ساڵی 1944 لە یەکێک لە ئاپارتمانەکانی شاری بۆستن جەستەی ساردەوە بوی ویلیامی عەبقەری دۆزرایەوە ، کە بەھۆی خوێن بەربونی مێشکەوە مردبوو !. ولیام لە تەمەنیکی کەمدا ماڵ ئاوای لە ژیان کرد و کۆچی کرد کە ھیشتا تەمەنی 46 ساڵ بوو . ئەوانەی ئەویان دەناسی لە ژیانی پێشووی باسیان لە کارامەی و شارەزای ئەو دەکرد لەزانینی زیاترلە 40 زمان ، بەڵام بەخشینە دیارەکانی بۆ کۆمەڵگا کەمبوو بۆ کەسێک وەھا خاوەن بەھرە ‌. ھەندێک دەڵێن دایک و باوکی زۆر ھانیانداوە لە گەنجێتیدا تا زۆر کۆشش بکات مێشکی ھەڵاوێردوو بکات لە تەمەنێکی زوودا . ڕۆژنامەکان بەردەوام لۆمەیان دەکرد تا توشی دابڕانی بکەن . بەڵگەی زۆر ھەیە کە ولیام حەزی Okamakammesset " "بووە کە فەلسەفەیەکی تیرەی (نادیارە) ئەویش واتا خەڵک پێوانەی نرخی تاک ناکات بەشێوەیەکی ڕوون . لە ماوەی ژیانیدا گەلێک کتێب و نوسراوی نوسی کە زۆربەی بە ناوی خوازراوەوە بڵاوی دەکردنەوە ، یەکێ لەو کتێبانە بە ناوی " Notes on the Collection of Streetcar Transfers " . ویلیام باسی لە بوونی ماددەی تاریک Dark Matter  لە گەردون دا کردوە پێش ئەوەی لە لایەن فیزیازانەکانەوە بکرێتە بیردۆز !!!! وە باسی مێژووی ئەمریکیە رەسەنەکانی کردوە و باسی کردوە چۆن کاریگەریان لەسەر کەسە سیاسیەکانی ئەمریکا جێھێشتووە و لەوانەوە فێری شت بوون . بە پێی ھەندێ سەرچاوەو لێکۆڵینەوە دەوترێ نمرەی زیرەکی ویلیام " IQ 300 " بووە لە کاتێکدا کەسێکی ئاسای ناگاتە 100 وە ئەگەر بگاتە 140 ئەوا کەسێکی عەبقەرییە . بەڵام ئەو ڕوداوانەی دواتر کە ڕویاندا بووە ھۆی بێ ھیوا کردنی ئەم کەسە عەبقەرییە . کە لە مێژووی تۆمار کراودا وێنەی نەبووە لە زیرەکیدا.!

ناوداران 4:03 ص