دەریاچەیەک لە ئێران زاناكانى NASA ى تووشی شۆک کردوه‌ !

کاتێک لە بۆشاییەوە تەماشایانکرد بینیان ڕەنگی گۆڕاوە. بەڵام  کاتێک لێکدانەوەیان بۆ کرد بینیان کە ئەمە کردەوەیەکی تیرۆستیە و دەسەڵاتداران ئەنجامیانداوە دژی شاری ئورمیە و ئاوەکەی ...! ماوەى چه‌ند هه‌فته‌یه‌كی دەنگۆیەکی زۆر ھەیە لەبارەی کردەوەیەکی تیرۆرستی نامۆ کە توشی دەریاچەیەکی فرە سوێری ئێران بووە . ناسا نھێنی ئەم کردەوە تیرۆستیەیی ئاشکراکرد بەھۆی گرتنی وێنەیەکی ئەو دەریاچەیە لەڕێی یەکێک لە مانگە دەستکردەکانیەوە . ئەوان توشی شۆکبوون کاتێک بینیان ڕەنگی ئاوی دەریاچەکە لەماوەی کەمتر لە سێ مانگ گۆڕاوە بۆ ڕەنگێکی دی ، وەک بڵێی ناوچەیەکە لە مەریخ و ژیانی تیانەماوە.

مانگی دەستکردی Aqua ی سەر بە ده‌زگای ناسا وێنەی دەریاچەکەی گرت لە دوو کاتی جیاوازدا :

- یەکەم : لە بەرواری 20 و 23 مانگی ئەپرێلی پێشووبوو ، کە تێدا دەریاچەکە کۆتا جاریبوو بە ڕەنگە سروشتیەکەی خۆی کە سەوزێکی تۆخە دەرکەوت .

- دووەم :  لە بەرواری  9 و 18 جولای جارێکی دی مانگی دەستکردی "ئاکوا"  وێنەی دەریاچەکەی گرتەوە  ، بەڵام ئەمجارەیان زۆر جیاوازبوو ڕەنگەکەی لە جاری پێشوو ، چونکە ڕەنگەکەی گۆڕابوو  بۆ سورێکی خوێنین ... !



ھەروەک لەوێنەکەدا دەیبینین ، چۆن ڕەنگی ئاوەکە گۆڕاوە ، زانایان تەواوی ھزری خۆیان وەگەڕ خست بۆ ئەوەی لێکدانەوەیەکی بۆ بکەن ، بەڵام لێکدانەوەکەش وەکو دیاردەکە سەرسامکەربوو. ئەو زانیاریانەی  لەبارەی ئەو دەریاچەیەوە ھەن بە چەند زمانێکی دیاریکراو بەردەستن ، ئەم دەریاچەیە پێیدەڵێن " Urmia " ، لەڕووی ڕووبەرەوە 5200 کیلۆمەتر چوار گۆشەیە کە یەکسانه‌  بە نیوەی ڕووبەری لوبنان ، ئەمەش وای لێدەکات گەورەترین بێت لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست و سێیەمیش بێت لە ئاستی جیھان. ئاوەکەی لە 21 ڕووبار و سەرچاوەی جۆراوجۆرەوە بۆ دێت ، ھەندێکیان ھەمیشەیین و ھەندێکیشیان وەرزین ، سەرەڕای ئاوی تواوەی بەفری شاخەکانی چواردەوری و له‌گه‌ڵ باران بارین ، ئەمەش وادەکات ڕێژەی ساڵانەی ئاوەکەی 235 مللیتر بێت ، بەڵام ئێستا بەھۆی گۆڕانی کەش و ھەوای ناوچەکە دابەزیوە بۆ 40 مللیتر.




ھۆکاری وشکبوونەکەی بەدرێژایی 14 ساڵ ڕابردوو " بەھۆی ھۆکارەکانی کشتوکاڵکردن و ئابووری بووە لەناوچەکە ، ئەمەش وایکردووە سێ یەکی ئاستی ئاوەکەی دابەزێت " ئەمەش ووتەی دیبلۆماسێکی ئێرانیبوو ، کە لە فێبریوه‌ری 2015 لە ڕاپۆرتە ھەواڵێکدا بڵاوبۆیەوە. بەرنامەی گرنگی پێدانی نەتەوە یەکگرتووەکان ، لە ساڵی 1997 گرینگی بە قەیرانی ئاوی ئێرانداوە ، بەڵام تا ئێستا باسی ئەو کردەوە تیرۆستیانەی دەسەڵاتدارانی ناوچەکەیان نەکردووە کە بەڕاستی زیانێکی گەورەی بە ژینگەی ناوچەکە گەیاندووە. وە جەختیشی کراوەتەوە کە دار و پەردوو و پاشماوەی کەشتی لە ڕووبارەکە دەرکەوتوون ، بەھۆی نزمبوەنەوەی ئاستی ئاوەکەی ، چونکە بەرپرسان 200 بەنداویان لەسەر دروستکردووە و نایەڵن ئاوی بۆ بڕوات ، ئەویش بۆ بردنی ئاوە بۆ ناوچە سەرەکیەکان ، بەھۆی سیاسەتی وشککردن ئازەریەکان تووشی ووشکە ساڵیبوونە.

ئەوان زۆر توڕەن بەھۆی ئەو زیانە زۆرەی بەر ئاوی دەریاچەکەیان کەوتووە ، کە بۆتە ھۆی زیادبوونی سوێرێتیەکەی و دەرکەوتنی ترلیۆنەھا بەکتریا و میکرۆبات ، بەتایبەتی لە ھاویندا کە زیاتر ووشک ھەڵئەگەڕێت. زیادبوونی ھەندێک جۆری بەکتریایی بۆتەھۆی گۆڕانی ڕەنگی ئاوەکەی لە سەوزێکی تۆخەوە بۆ سورێکی خوێنین. قەوزەی دەریاچەکە جۆرێکی ڕەسەنە و پێىدەڵێن Dunaliella ، وە بەکتریاکەش پێیدەڵێنHalobacteriaceae ، ئەم جۆرە بەکتریایە وزەی لە خۆرەوە وەردەگرێت. ئەم دەریاچەیە نە ھێرۆشیمای یابانە ‌ نە دەریایی مردووە لە ئەردەن ، بەڵکو ئەمە کارێکی تیرۆرستی دەسەڵاتدارانە دژی ناوچەکە.

سه‌رچاوه‌كان :

jpl.nasa.gov

mirror.co.uk

جیهان 12:42 م